Begraafplaatsen zijn niet het eerste waar je aan denkt als je met het leven bezig bent. Toch is dood een deel van het leven, een onderdeel waar iedere persoon wel eens mee te maken heeft. Ik was 15 toen ik inzag hoeveel rust en kalmte een bergraafplaats kan bieden. Ik was met mijn moeder mee naar een begrafenis om haar te ondersteunen, want deze was vlak na het overlijden van mijn jongere zusje. Het lukte mij echter niet om bij de ceremonie te zijn zonder dat ik in tranen uitbarstte. Dus ik besloot om op de begraafplaats rond te gaan lopen. Ik kon meteen de serene en stille omgeving voelen. Het gevoel dat je even weg bent van de drukke wereld om je heen. Wat maakt een begraafplaats nou zo rustgevend en wat voegt de ontwerper hier aan toe?
Begraafplaatsen en grafmonumenten bestaan al jaren. De ontwerper moet om verschillende factoren heen werken. Factoren zoals landschap, populatie en het ecosysteem (Moda & Öztürk Kurtaslan, 2023).
Ik ben zelf op onderzoek gegaan bij Zorgvlied, een Gedenkpark in Amstelveen.Heleen Smits de Manager van Zorgvlied gaf duidelijk aan wat de uitdagingen zijn bij Zorgvlied. "Het ontwerp van Zorgvlied is voor een groot deel een rijksmonument, dat betekent dat we per definitie er niks aan morgen veranderen". Het behouden van wat er al is, en het niet zomaar omgooien van de lay-out van een begraafplaats is hierbij het kader voor de ontwerper.
Bij het individuele graf heeft de ontwerper wat meer creatieve vrijheid. De uiteindelijke beslissing van het grafmonument ligt bij de particulier. De communicatie tussen de ontwerper, particulier en de begraafplaats is het belangrijkste dat er is. De begraafplaats heeft namelijk bepaalde regels waar de ontwerper zich aan moet houden. Ik vind dat Zorgvlied dit goed aanpakt, het gedenkpark is namelijk opgedeeld In wijken.
"Je hebt hier ook per grafwijk andere bepalingen zoals we dat noemen". zegt Heleen Smits. Ze gaf mij het voorbeeld van het graf van Herman Brood dat in een wijk ligt waar praktisch gezien alles mag, zoals een beeld van een gorilla. Terwijl een andere wijk er heel traditioneel uitziet. Heleen Smits vergeleek het met rijtjeshuizen. De ontwerper moet dus situatiegericht werken in Zorgvlied met vragen zoals: in welke wijk wordt het grafmonument geplaats, wat zijn de regels van die wijk voor het grafmonument? De ontwerper krijgt bij elke situatie bepaalde richtlijnen van zowel de particulier als van de begraafplaats waar de ontwerper doelgericht mee kan werken.
Uitbreiden kan qua terrein een lastige opgave zijn. Bijvoorbeeld: Polen behoort tot een kleine groep van landen die de burgers verplichten om de overledene op de begraafplaats te begraven. Tevens verbiedt de wet daar het uitstrooien van as of het bewaren van een urn buiten de begraafplaats. (View of How Might Landscapes Be Better Designed to Accommodate Increasing Cremation Practices in Europe?, 2023). Dit maakt het uitbreiden van begraafplaatsen onvermijdelijk. De ontwerper moet in dit geval slim nadenken over hoe men de begraafplaats uitbreid.
Bij Zorgvlied is er een andere factor die uitbreiding bemoeilijkt. Het gedenkpark is omringd door water, wat het lastig maakt om uit te breiden. Waterlast zorgt er ook voor dat er minder mensen op elkaar begraven kunnen worden. Bijvoorbeeld in begin van het bestaan van Zorgvlied in 1870 kon je drie graven diep begraven maar omdat het water gestegen is, kan je daar nu nog maar een graf diep begraven. Heleen Smits zei vervolgens "ik weet niet hoe het er over 10 of 20 jaar uitziet en je wil geen overledenen in het water. Dus dat is, ja dat is gewoon hoe het is".
Het is dus een grote opgave voor een ontwerper om na te denken over de waterstijging in de komende jaren. Wat op zich natuurlijk een interessante uitdaging kan zijn. Ook is Zorgvlied bezig met uitbreidingen voor ecologische graven. Dit betekent geen grafsteen maar een boompje of een boomschijf op je graf.
Als ik naar de toekomst kijk, vind ik dat de ontwerper nog veel uitdagingen heeft. Zoals bijvoorbeeld: het toepassen van technologie. Voorbeelden hiervan zijn een begraafplaatsnavigator, een scherm waar men kan zien waar het graf dat je zoekt ligt en ook interactieve displays voor op de graven (Häkkilä et al., 2020). Aan de andere kant denkt men aan ecologisch begraven. Zorgvlied heeft daar al voorbeelden van. Het lalibellum is een voorbeeld van een duurzame optie. Het lalibellum is een grafkeldercomplex waar je begraven kan worden en dan is er geen aanschaf van een grafsteen nodig. Hierdoor wordt het milieu minder belast.
Ik vind het ook belangrijk dat door middel van ontwerpen de jongeren generaties meer betrokken worden en bezig zijn met de dood. Zorgvlied is daar al druk mee bezig zegt Heleen Smits "we zijn een gedenkpark. We gedenken, Dus je gaat niet alleen hier naartoe om te begraven en cremeren maar je kunt hier ook naartoe om te gedenken". Zorgvlied wil jongeren meer betrekken bij herdenken en na te denken over de dood. Ik denk dat het een goede toekomstgerichte doelstelling is.
Je bent verwijderd van de dood totdat je er mee in contact komt. ik vind dat jongere generaties er weer iets dichter bij zouden mogen komen. En daar kunnen ontwerpers bij betrokken worden door middel van milieugericht ontwerpen voor begraafplaatsen. De grootste rol van de ontwerper in het behouden van begraafplaatsen is mensen te laten zien dat herdenken mooi maar ook interessant is. Dit kan door audiotours te maken, oplossingen voor milieuverandering te bedenken, toekomstgericht te ontwerpen door middel van technologie en nog veel meer. Zo wordt herdenken meer van deze tijd en brengt het een gedenkpark meer naar de mensen toe.
Bronnenlijst